Yabani kedilerin görünüşlerinden ve olağanüstü özelliklerinden dolayı hayranlık duyarız. Ancak çoğumuz yabani kedileri evlerimizde veya doğal ortamları dışında beslemenin iyi bir fikir olduğunu düşünmeyiz. Cüsseleri nedeni ile büyük kedilerin insanlara zarar verme riski olsa da, yine de onları sahiplenen insanlar mevcuttur. Buna karşılık, Serval kedileri gibi büyük kedilere göre daha ufak olan kedi türlerinin bile evcil hayvan olamayacak kadar yabani oldukları kanaati hâkimdir.
O halde yabani bir kedi görünümünde olup da evcilleştirilmiş mizaçta bir kedi sahibi olmak mümkün müdür? Egzotik ev hayvanları için bir pazar olduğunu bilen üreticiler bu soruya ve talebe akıllarınca bir çözüm bulmuşlardır: melez (hibrit) türler. İşte Savannah olarak bilinen kediler bahsi geçen melez üretimlerden biridir.
Savannah farklı bir kedi türü olan Serval (Leptailurus serval) ile evcil kedinin (Felis silvestris catus) üreticilerce zorla melezlenmesiyle ortaya çıkmıştır. Üreticiler Savannah elde edebilmek için Servalleri kullanmaktadır ve soy içi üretim istemediklerinden dolayı giderek daha fazla Serval kedisi esaret altında üretilir hale gelmiştir.
Peki, bazı insanların egzotik bir evcil hayvanı olsun arzusunu doyurmak için yabani kedileri kullanmak doğru bir davranış mıdır? Tüm bu olanlar Servallerin refahını nasıl etkilemektedir?
Yabani kedilerin sömürülmesine yasalar izin vermektedir
Serval ve diğer yabani kedigiller gibi henüz soyu tükenme tehlikesi altında olmayan yabani kedi türleri, yasalar tarafından neredeyse hiç korunmamaktadır (1).
CITES (The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora), nesli tehlikedeki yabani hayvanların ve bitkilerin uluslararası ticaretini kontrol edebilmek için imzalanmış uluslararası bir sözleşmedir.
Fakat CITES sadece nesli tehlikedeki türlere yasaklamalar ve kısıtlamalar getirmektedir (12).
Nesli tükenme tehlikesinde olmayan Serval gibi türlerin ticareti için de izin gerekmektedir, fakat bu izinleri almak ne yazık ki son derece kolaydır. Bu hayvanlar hala çeşitli yollarla anavatanlarında bile sömürülmekte ve istismara uğramaktadırlar, fakat CITES’ın bu konularda bir hükmü yoktur.
Ankara Nata Vega Outlet AVM’deki Aqua Vega Akvaryum’da “Adrenalin Dünyası” adlı kapalı yerde cam fanus içinde sergilenen zavallı Serval kedileri.
Özetle CITES hayvanların (nesli tehlikede veya değil) refahlarını önemseyen bir organizasyon değildir.
Servaller özel hayvanat bahçelerinde ya da alışveriş merkezleri gibi halka açık alanlarda sergilenmek üzere sahiplendirilmektedir. Bu kedilerin evcil hayvan olarak sahiplenilmesine de izin verilmektedir ve onlara uygun yaşam ortamının sağlanması sorumluluğu tamamen onları sahiplenen kişiye ait olmaktadır. Kişiler, hayvanat bahçeleri ve diğer özel kurum/yerler bu kedileri küçücük bir alanda, cam fanuslarda ya da kafeslerin içinde tutabilmekte, onların doğal davranışlarını sergileme ihtiyaçlarını görmezden gelebilmekte; tüm bunları yaparken de herhangi bir yaptırımla karşılaşmamaktadır.
Sonuç olarak, bu durum Servallerin refahı ve sağlığına zarar vermekte ve genellikle anormal davranışlar sergilemelerine ve genel anlamda sefil, esaret altında bir yaşam sürmelerine yol açmaktadır.
Serval & Savannah kedilerinin üretimi etik dışıdır
Savannah kedisine Serval’den çok daha fazla değer verilmektedir. Savannah’a sahip olabilecek kadar maddi imkânlara sahip çok az kişi olduğundan, bu kedi bir statü sembolü haline de dönüşmüştür. Özellikle de ilk nesil (F1) melezler oldukça yüksek bir fiyat etiketine sahiptir. Örneğin 2015 yılında çıkan magazin haberlerinde Kıvanç Tatlıtuğ’un bu kedilerden birine sahip olmak istediği, fakat 38.000 USD fiyatı yüzünden vazgeçtiği bilinmektedir (13).
İlk nesil melezler Servallere oldukça benzer görünümdedir ve bu nedenle bazı kişiler melezleri Servaller ile karıştırabilmektedir. Melezlerin evcil kedilerle çiftleştirilmesi yoluyla gerçekleşen her bir nesil sonrası, Savannah Serval’den daha fazla uzaklaşarak evcil kedi boyutuna ve görünüşüne bürünmektedir.
Savannah kedisi üretimi oldukça zorlu ve acımasızdır. Serval ile evcil kedi yabani hayatta doğal biçimde birbiriyle çiftleşmemektedir. Fakat üreticiler genellikle erkek Servalleri dişi evcil kedilerle aynı kafese koymakta ve bu şekilde iki ayrı tür olan bu kedilerin çiftleşmesini ümit etmektedirler. Ancak bu durum her zaman başarılı sonuç vermemektedir. Serval, evcil kedi ile karşılaştırıldığında, onun en az iki katı büyüklüğündedir, ağırlığı 7-18 kg. arasındadır (2). Özellikle erkekler dişilere göre daha büyük ve ağırdırlar. Erkek Serval evcil kediyi potansiyel bir eş olarak görmeyebilir, hatta tam tersine çiftleşmesi beklenen evcil kedi Serval tarafından öldürülebilmekte, dahası yenebilmektedir (3).
Her ne kadar Serval’in evcil kediler ile aynı kromozom sayısı bulunsa ve bazı genetik benzerlikleri olsa da (4), Serval evcil kediden oldukça farklı biçimde evrilmiştir. Genetik araştırmalar Serval’e en yakın türlerin Karakal (Caracal caracal) ve African Golden Cat (Caracal aurata) olduğunu işaret etmektedir (5).
Serval ile evcil kedi böylesine uzaktan akraba oldukları için, her bir türün gebelik süresi de farklıdır. Serval yavruları ortalama 74 gün sonra dünyaya gelirken, evcil kediler 66 gün sonra doğumlarını gerçekleştirmektedir (2,6). Bunun sonucunda Serval ile evcil kedi eşleşmesinden doğan melez yavrular, prematüre yani erken doğumdan dolayı yetersiz ve daha ufak olarak dünyaya gelmekte ve hayatta kalma olasılıkları düşmektedir. Düşükler, ölü doğumlar ve sezaryen doğumlar melez üretimin olağan ve beklenen bir sonucu haline gelmiştir.
Ancak sorunlar bununla sınırlı kalmamaktadır. İlk nesil (F1) dişi Savannah kedileri üreyebilseler de aynı neslin erkekleri kısırdırlar. Bu nedenle dişi Savannah, fertil bir melez erkek elde edilene kadar evcil bir erkek kediyle çiftleştirilmektedir. Üçüncü nesil (F3) ve sonrasında kısır olmayan melez erkekler doğabilmektedir (7).
Üreticiler Savannah kedisinin evcil kedilerden farklı davranışlarının olmadığını, sadece biraz daha aktif olduklarını iddia etmektedirler. Gerçekte ise, Savannah kedisini evcil hayvan olarak beslemek evcil kedilere göre çok daha zordur. Özellikle de F1 ve F2 nesil melezlerin zarar verici ve öngörülemez eğilimleri mevcuttur. Savannah kedisi kısırlaştırılsa dahi etrafa idrar bırakmaya devam etmektedir (3). Bu kediler ısırma ve tırmalama gibi saldırgan davranışlar da sergileyebilmektedirler. Savannah’ın patileri daha büyüktür, daha kalıplı ve güçlüdür, ısırıkları da daha derindir, tüm bu nedenlerden dolayı denetimsiz biçimde çocuklarla baş başa bırakılmaları önerilmemektedir.
Her ne kadar genellikle melezlerin “daha sağlıklı” olduğuna inanılsa da, Savannah kedisinde Pirüvat Kinaz eksikliği olarak bilinen bir genetik bozukluğa yatkınlığı bulunmaktadır (8). Pirüvat Kinaz, kırmızı kan hücrelerinin enerji kaynağı açısından önemli bir rol oynayan bir enzimdir. Bu enzimin eksikliği kırmızı kan hücrelerinin yıkımına ve bunun sonucunda da şiddetli ve kronik anemiye neden olmaktadır.
Yabani ve melez kedilerin üretimine ve ticaretine son verilmelidir 
Serval kedileri, ne yazık ki üreticilerce Savannah isimli melez bir ırkın üretimi için kullanılan bir araç gibi muamele görmektedir. Bu yabani kediler maalesef ticareti yapılan ve kullanılan bir meta haline dönüşmüştür. Yasal düzenlemeler ile kanunlardan sadece nesli tükenmekte olan kedi türleri faydalanmakta olduğundan, Servaller bu düzenlemelerden de faydalanamamaktadırlar (11).
The American Association of Feline Practitioners (Amerikan Kedi Pratisyenleri Birliği – AAFP) ve International Cat Care (Uluslararası Kedi Bakım Merkezi) gibi saygıdeğer kuruluşlar, tüm yabani kedi türleri için melez üretimlere karşı çıkmaktadır (3,9). Bu kuruluşların yabani kedi melezlerini üretme eylemine karşı olmalarının ardındaki temel neden, üretim ve melezleme amaçlı kullanılan yabani kediler ile evcil kedilerin yaşam kalitelerinin olumsuz etkilenmesidir.
Üreticilerin, Serval kedileri hangi şartlar altında tuttukları hakkında fazla bilgimiz bulunmamaktadır. Üreticilerin Servalleri bulundurdukları şartlar incelenmediği ve kontrol edilmediği için, kolaylıkla kötü muameleye maruz kalabilecekleri ve gereksinimlerinin ihmal edilebileceği düşünülebilir.
Serval kedilerinin çok geniş bir alana, dışarıda özgürce yaşayabilecekleri açık ortamlara, doğal gölge ve güneş ışığına erişebilme ihtiyaçları bulunmaktadır.
Bu yabani kediler doğal ortamlarında çok geniş bir bölgeye yayılmıştırlar. Dişiler 15,8 – 19,8 kilometre kare, erkekler 31,5 kilometre kare alanın üzerinde çok geniş bir bölgeye hâkimdirler (2).
Servaller her gece 3-4 km. hareket ederler, fakat gün içindeki hareketleri tam olarak bilinmemektedir (2).
Bu kediler çok iyi bir atlettirler, saatte 80 km. hıza çıkabilmektedirler.
Uzun bacaklarının da etkisiyle yerden 3,6 metre yükseğe sıçrayabilmektedirler.
Tüm bu özelliklerinden dolayı, eğer bir takım nedenlerden dolayı esaret altında tutuluyorlarsa veya çiftliklerde doğsalar bile mutlaka çok geniş ve açık arazilerde yaşamalıdırlar.
Yüksek yerlere ulaşabilme gereksinimlerini karşılayabileceği, zıplayabileceği, koşabileceği, sıkıcı ve rutin olmayan kompleks çevrelere ihtiyacı bulunmaktadır. Yeterince elverişli gizlenme ve saklanma alanlarının var olması da stres düzeylerini azaltma açısından çok önemlidir (10).
Bir diğer önemli konu da yabani kedilerin ve melez kedilerin üretimlerinin yasadışı ticareti artırması hususudur. Yabani kediler sadece çiftleştirme ve üretim gayeleri güdülerek doğal ortamlarından koparılabilmektedirler (3).
Son olarak, melez kedileri üretmek Servaller ile evcil kedilerin refahını geliştirme açısından hiçbir yarar sağlamamakta, aksine bu kedilere zarar vermektedir. Daha fazla Savannah kedisi elde etmek için Servallerin ticari bir ürün olarak kötüye kullanılması fazlasıyla bencil ve etik dışı bir eylemdir.
Tüm bu nedenlerden dolayı bu üretimler katiyen yasaklanmalıdır. Sadece nesli tükenme tehdidi altında olanlar için değil, tüm kedi türlerinin daha iyi korunmasını sağlayacak, etik olmayan üretimleri ve ticareti engelleyecek yasalara ve düzenlemelere çok acil olarak ihtiyacımız bulunmaktadır.
Fotoğraflar: Naturfilm Michael Riegler, Krishnan Gopalakrishnan, Danita Delimont/Getty Images.
Kaynaklar:
1) Regulations Concerning the Private Possession of Big Cats (2013). The Law Library of Congress.
2) Sunquist, M., & Sunquist, F. (2002). Wild cats of the world. University of Chicago press.
3) Seder, R., A. (2017). AAFP Position Statement – Hybrid cats. Journal of Feline Medicine and Surgery Clinical Practice, 312-313.
4) Dutrillaux, B., & Couturier, J. (1983). The ancestral karyotype of Carnivora: comparison with that of platyrrhine monkeys. Cytogenetic and Genome Research, 35(3), 200-208.
5) Werdelin, L., Yamaguchi, N., Johnson, W. E., & O’Brien, S. J. (2010). Phylogeny and evolution of cats (Felidae). Biology and conservation of wild felids. Oxford, 59-82.
6) Tsutsui, T., & Stabenfeldt, G. H. (1993). Biology of ovarian cycles, pregnancy and pseudopregnancy in the domestic cat. Journal of reproduction and fertility. Supplement, 47, 29-35.
7) Davis, B. W., Seabury, C. M., Brashear, W. A., Li, G., Roelke-Parker, M., & Murphy, W. J. (2015). Mechanisms underlying mammalian hybrid sterility in two feline interspecies models. Molecular Biology and Evolution, 32(10), 2534-2546.
8) Grahn, R. A., Grahn, J. C., Penedo, M. C., Helps, C. R., & Lyons, L. A. (2012). Erythrocyte pyruvate kinase deficiency mutation identified in multiple breeds of domestic cats. BMC veterinary research, 8(1), 207.
9) International Cat Care (2013). Savannah.
10) Ahlrot, U. (2016). Welfare in zoo kept felids: A study of resource usage. Master thesis. Linköping University.
11) Thiel, C. (2015). Leptailurus serval. The IUCN Red List of Threatened Species 2015: e.T11638A50654625.
12) Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora. Amended at Gaborone, on 30 April 1983. cites.org. CITES. Retrieved 26 November 2017.
13) Radikal (2015, 3 Mart). Bu kedi için Kıvanç Tatlıtuğ’dan 38 bin dolar istediler
