Birçok kedi eve hapsedilmiş durumdadır. Bu onları, arabalar ve köpekler gibi tehlikelerden korusa da, zamanlarını pasif ve soyutlanmış harcamalarına yol açar. Ev kedilerimiz muhtemelen sıkılıyor ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılayamıyorlar. Bizim sorumluluğumuz kedilerin sadece fiziksel sağlıklarını değil, ruhsal sağlıklarını da korumak olmalıdır.
Kedigiller hayvan eti ve organlarından oluşan bir diyete sahip zorunlu etçillerdir. Vahşi hayatta avının yerini belirleme, onu takip etme, kovalama, yakalama ve öldürme gibi zaman, problem çözme ve yoğun aktivite içeren beslenme davranışlarının da aralarında olduğu normal davranışlarını rahatça gösterebilirler. Aksine tutsak olmanın getirdiği yapay ve öngörülebilir çevre vahşi kedigillerin normal davranışlarını engeller ve anormal davranışlarla psikolojik bozuklukların ortaya çıkmasına yol açabilir (Damasceno & Genaro, 2014).
Evcil kediler tam olarak evcil değildir – normal, türe özgü davranışlarını gerçekleştirecek içgüdülerini korurlar. Türe özgü bu davranışlar vahşi akrabalarınınkiyle çok benzerdir. Bu davranışlar arasında sosyal aile hiyerarşisi, işaretleme, idrar yapma, dışkılama ve beslenme davranışları bulunur (Overall, 2005). Hayvan sahipleri bu normal davranışları anladığında ve uygun fırsatlar sağladığında, bu davranışlar nadiren sorunlu bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
Modern yaşam tarzımız çoğunlukla bize refakat eden kedilerin yaşamak için evrildiği hayata zıttır. Kediler giderek eve daha çok hapsolmakta ve birçoğu dış ortama düzenli erişim sağlayamamaktadır. Büyük bir kısmı zamanının çoğunu soyutlanmış halde geçirir ve normal avlanma ve sosyal davranışlarını ifade edemez. Sonuç olarak bu kedilerde, sahiplerine (ya da evde yaşayan diğer hayvanlara) karşı saldırgan davranışlar, zarar verici tırmalamalar ya da evin içinde düzensiz tuvalet alışkanlığı gelişir.
Kedinizin Ne Sevdiğini Bulun
Kedinize ne çeşit çevresel iyileştirmeler yapacağınıza karar verirken, mizacını ve kişiliğini, yaşını, sağlığını, sevdiği ve sevmediği şeyleri göz önünde bulundurmak önemlidir. Kedinizin davranışlarını gözlemleyin ve kendi başlarına yaptıkları aktiviteleri not alın. Bu kedinizin en çok tatmin olacağı iyileştirmelerin şekli konusunda sizlere ipucu verecektir. Mesela kediniz kedi nanesine mi bayılıyor? Yoksa bazı oyuncakları mı öncelikle tercih ediyor?
Kediler için dikkate alınması gereken diğer başka önemli konu da yüksek yerleri sevmeleridir. Yükseğe çıkabilmeleri kedileri tehlikesiz ve güvende hissettirdiği gibi, çevrelerini izleyebilmelerini sağlar. Uzun kedi kuleleri, pencere yatakları ve raflar yüksek noktalar sağlamanın bazı yollarıdır.
Kedinizle Oynayın
Günlük oyun zamanları kedilerin normal avlanma davranışlarını (takip etme, kovalama ve ısırma) ifade etmelerine olanak sağlar. Havada sallanan bir balık oltasına bağlı tüyler gibi kuşlar veya yerde giderek kemirgenler gibi avları taklit eden oyuncaklar en iyileridir.
Ayrıca yuvarlanan oyuncaklar da kedileri kovalamaya teşvik eder ve ucuzdur. Kediniz çiğneyip yutmadığı sürece, yuvarlanmış kâğıt parçaları ve hatta alüminyum folyolarla ve hatta boş kutularla ve saç tokalarıyla ucuz ve eğlenceli oyuncaklar yapılabilir.
Eğer bir kediye avcılık davranışlarını ifade etme özgürlüğü verirsek, kedinin evde yaşayan insanlara ve diğer hayvanlara karşı saldırgan davranışlarının da önüne geçebiliriz. Fakat kediyle oyun oynarken elimizi ona doğrudan yönlendirmekten kaçınmalıyız, elimiz yerine oyuncakları kullanmalıyız (Frank ve Dehasse, 2004).
Oyun oynamak ayrıca endorfin salgılayarak stresi ve can sıkıntısını azaltan fiziksel egzersiz açısından önemlidir. Oyuncaklar sık sık değiştirilerek ve yeni oyuncaklar getirilerek kedinin ilgisini sürdürmek ihmal edilmemelidir.
Kediler İçin Çevresel İyileştirmeler
Kedi nanesi ve çimi gibi bitkiler, su çeşmeleri (su kabı yerine) kedinin merakını ve izleme hissini uyarabilir. Eğer kediniz taranmaktan hoşlanıyorsa, günlük tarama iyileştirici bir deneyim olabilir.
Kedinin pencerelere ulaşması sağlanmalıdır, zira dışarıya bakan bir pencere oldukça çekici olabilir. Elbette pencerelerin kapalı olduğundan veya dayanıklı bir sineklik ya da pencere teli/ağı olduğundan emin olunmalıdır – kimse kedisinin pencereden düşmesini ve sakatlanmasını istemez.
Kediler bölgelerini korumayı ve kokularıyla işaretlemeyi severler. Bunu yanaklarını mobilyalara (ve insanlara da!) sürterek veya patilerindeki keselerden salınan kokuları nesneye sindirmek için nesneleri tırmalayarak yaparlar. Kedinize uygun yollarla normal kedisel davranışlarını ifade etmesine olanak sağlamanız önemlidir. Tırmalama tahtaları, kedi kuleleri ve tırmalama paspasları iş görebilir ve kedinizin mobilyalarla perdelerden uzak durmasını sağlayabilir.
İnsanlar ayrıca kedilerine stresli ve endişeli hissettikleri zaman saklanacakları sessiz dinlenme noktaları sağlamalıdır (Ellis, 2009).
Kedilerin Dışarıya Erişime İhtiyacı Vardır
Kedilerin dışarıda zaman geçirmelerine fırsat vermek refahları açısından önemlidir. Dış ortam fazladan alan (bölge); yeni kokular, görüntüler, günışığı ve benzeri öğelerle duyusal uyarımlar gibi birçok fayda sağlar.
Apartmanda veya büyük bir evde, kendi evinizde veya kirada yaşıyor olsanız da, kedinizin dış ortama erişimi için seçenekler mevcuttur. Kedi ağları balkonlar, avlular ve arka bahçe gibi alanları erişime açmak çok iyi bir seçenektir. Eğer aletler konusunda becerikliyseniz, paradan tasarruf edip kendiniz de yapabilirsiniz.
Kedilerin kendilerini tehlikesiz ve güvende hissettiği, etraflarını izlemeye olanak sağlayan yüksek noktalara ulaşmayı sevdikleri unutulmamalıdır, dolayısıyla dış ortamda da yüksek noktalar bulundurmak önemlidir.
Besleme Eğlenceli Olmalı
Vahşi yaşayan hiçbir kedi yiyeceğini bedavaya, bir kabın içinde servis edilerek, efor sarf etmeden bulamaz. Vahşi kedigiller zamanlarını avlarını takip etmek, bulmak ve avlamak için harcar. Bizim kedilerimizin aksine, avlarını yakalamak için enerji harcarlar ve problem çözme yeteneklerini kullanırlar. Evcil kedileri beslememize rağmen arama, bulma ve avcılık davranışlarını ortaya koymaya ihtiyaçları vardır. Aslında araştırmalar yiyeceklerini bulmak için çalışan hayvanların daha mutlu olduğunu ortaya koymuştur (Inglis ve ark, 1997).
Kediler yiyeceklerini interaktif mama dağıtıcıdan ya da bulmaca oyuncaklardan yemekten keyif alır. Mama bulmacaları zihinsel uyarım ile egzersiz sağlar ve kedi refahı için iyidir (Dantas ve ark, 2016).
Marketlerde böyle çok sayıda oyuncak vardır. Kuru mamayla beslenen kediler için kapağı açılmış bir su şişesi kullanabilirsiniz. Eğer kedinizi ıslak mamayla besliyorsanız, kek kalıbı veya eski bir yumurta kartonunu kullanmayı ve her bir bölmesine bir kaşık mama koymayı deneyebilirsiniz.
Bazı Kediler Arkadaşlarıyla Daha Mutlu Olur
Kediler yalnız hayvanlardır ancak yiyeceğin ve alanın bol olduğu yerlerde sosyal gruplar halinde yaşayabilir. Sosyal gruplarda bireylerin diğer bazı bireylerle zaman geçirmeyi tercih ettiğini gösteren birbirine sürtünmek, beraber oynamak, buruna dokunmak ve fiziksel teması sürdürmek gibi yakınlaştırıcı davranışlar gözlemlenmiştir. Bu ancak bazı koşullarda diğer kedilerle zaman geçirme fırsatının refaha katkısı olabileceği anlamına gelmektedir: Yiyecek, su, tuvalet alanları ve dış ortam gibi önemli kaynaklara erişim konusunda rekabet olmayan ortamlar (Ellis, 2009). Kedinize arkadaş bulması için acele etmeden önce, bilmelisiniz ki her kedi böyle değildir.
Birçok insan, kedi sahibi olmanın emek istemeyen bir iş olduğunu düşünür. Ancak eğer refahlarına ve mutluluklarına önem veriyorsak, kedilerin tatmin edilmesi gereken bir sürü psikolojik ihtiyaçlarının olduğunu bilmemiz gerekir. Dört duvar arasında yaşamak kedilerin özgürlüklerini kısıtlar ve refahını olumsuz yönde etkiler, dolayısıyla kedilerimizin yaşamlarını iyileştirmek için yapabileceğimiz her şeyi yapmakla yükümlüyüz.
Yazan: Mornement K. (2017, Eylül). Environmental Enrichment Ideas for Your Cat. Pets Behaving Badly: Solutions with Dr Kate.
Kaynaklar
Damasceno, J. & Genaro, G., (2014). Dynamics of the access of captive domestic cats to a feed environmental enrichment item. Applied Animal Behaviour Science, 151, 67-74.
Overall, K. L. (1997). Clinical behavioural medicine for small animals. Mosby – Year book Inc
Inglis, I. R., Forkman, B., & Lazarus, J. (1997). Free food or earned food? A review and fuzzy model of contrafreeloading. Animal behaviour, 53(6), 1171-1191.
Dantas, L. M., Delgado, M. M., Johnson, I., & Buffington, C. T. (2016). Food puzzles for cats: feeding for physical and emotional wellbeing. Journal of feline medicine and surgery, 18(9), 723-732.
Ellis, S. L. (2009). Environmental enrichment: practical strategies for improving feline welfare. Journal of feline medicine and surgery, 11(11), 901-912.
Frank, D., & Dehasse, J. (2004). Differential diagnosis and management of human-directed aggression in cats. Clinical techniques in small animal practice, 19(4), 225-232.
