Hayvan besleyen hemen herkes, hayvanların da kıskandığını ileri sürmekten geri kalmayacaktır. Pamuk’un ilgi çekme çabalarının yeni bebeğin doğumu ile ve Badem’in de başka kimseye yapmadığı davranışları sevgilinizin yanında yapmaya başlaması bundan değil midir?
Anlatılanlara dayalı kanıtlara rağmen, bilim insanları uzun zamandır insani ve önyargılı görüşleri ayıklayarak hayvanların duygularını incelemeye ve tanımlamaya çabalamaktadırlar. Fakat araştırmalar, insanların kıskançlık duygusunu bazı hayvanlarla özellikle de köpek ve maymunlarla paylaştıklarını işaret etmeye başlamıştır.
“Çekememezlik” ve “kıskançlık” bazen birbirinin yerine kullanılan terimler olsa da psikologların bunları farklı iki duygu olarak ele aldığını kabul etmek önemlidir (1).
Çekememezlik bir başkasında olan bir özellik ya da nesne kendimizde yoksa hissedilen bir duygudur. Öte yandan kıskançlık, üçlü bir toplumsal ilişkide özel bir ilişkiye tehdit oluştuğunda su yüzüne çıkan bir duygudur.
Bir kişinin ya da bir hayvanın kıskançlık duyabilmesi için bir ilişkinin önemini en azından belirli bir seviyede kavrama ve bu ilişkiye karşı oluşan tehditleri kestirebilme becerisine sahip olması gerekir – ki çoğu hayvan bunu yapabilir.
Kıskançlık için yapılan araştırmaların çoğu cinsellik ve romantik ilişkiler çerçevesinde olmuştur, ancak kıskançlık başka ilişkilerde de ortaya çıkabilir, örneğin arkadaşlar, aile fertleri ve iş arkadaşları arasında. Gerçekten de araştırmalar göstermiştir ki, 6 aylık bir bebek bile annesi başka bir bebeğe ilgi gösterdiği zaman, ki bu çok gerçekçi bir oyuncak bebek olsa bile kıskançlık duymaktadır. Bu da demektir ki, kıskançlık doğuştan gelen içgüdüsel ve sosyal bir ilişkiyi dışardan gelecek tehditlerden korumaya yönelik bir duygudur ve pekâlâ hayvanlarda da görülebilir.
2014 yılında araştırmacılar bebeklerle olan deneyleri köpeklere uyarladılar (2). Köpekler, sahipleri oyuncak da olsa bir başka köpeğe ilgi gösterdiklerinde yani onunla sahiciymiş gibi ilgilendiklerinde başka bir cansız cisme gösterdiklerinden çok daha fazla kıskanç davranışlar sergilemişlerdir. Deneydeki köpeklerin üçte biri sahipleri ile diğer oyuncak köpek arasına sokulmaya çalışmışlar, dörtte biri de oyuncak köpeği ısırmaya kalkmışlardır.
Hatırı sayılır sayıda köpek fotoğraftaki (doldurulmuş oyuncak) köpekle etkileşime giren sahiplerine karşı kıskançlık göstermiştir. Foto: Caroline Prouvost.
Araştırmacılar, kıskançlık göstermeyen köpeklerin ya diğer köpeğin gerçek olmadığını anladıklarını ya da sahipleri ile bağlarının o kadar güçlü olmadığını düşünmektedirler.
Bilim insanları, tek eşli bir primat cinsi olan bakır renkli titi maymunlarında da kıskançlığı belgelemişlerdir.
Bir çift titi maymunu. Bilim insanları primatların da tıpkı insanlar gibi kıskançlık duyabildiklerini göstermişlerdir.
Romantik rakipleri karşısında erkek titi maymunlarının saldırganlaştığı, eşleri ile rakip arasına girdikleri, arasıra da bu davetsiz erkeklere doğru yaklaşmalarını önlemek için eşlerine fiziksel baskı uyguladıkları bilinmektedir. Bilim insanları erkek titi maymunlarının eşleri ile yabancı erkeklerin ilişkilerini 30 dakika izlemelerini ve yabancı dişilerin gene yabancı erkeklerle ilişkilerini aynı süre izlemelerini sağlamışlardır (3).
Bu maymunların eşlerini izledikleri zaman testesteron (erkek saldırganlığı ve rekabetiyle ilişkili) ve kortizol (sosyal stres belirtisi) hormonu seviyelerinde yükselme gözlenmiştir. İlaveten, beyin taramaları maymunların beyinlerinin insanlarda toplumdan dışlanma ile ilgili (cingulate cortex) ve saldırganlıkla ilgili (lateral septum) bölgelerinde yüksek hareketlenme göstermiştir.
Çalışmalar önemle göstermektedir ki, hayvan sahiplerinin büyük bir çoğunluğu sadece köpeklerde değil, kuşlar ve kedilerde de kıskançlık belirtileri bildirmektedir. Kediler de kıskançlık gösterirler mi derseniz? Bundan emin olmak zordur, belki de köpekler ve maymunlar dışındaki hayvanların sosyal duyguları üzerinde yapılacak araştırmalar, kıskançlığın hayvanlar aleminde görünenden çok daha yaygın olduğunu ortaya çıkaracaktır.
Yazan:Castro, J. (2018, 2 Ocak). Do Animals Get Jealous? Live Science.
Kapak fotoğrafı: maximkab/Getty Images
Kaynaklar
Parrott, W. G., & Smith, R. H. (1993). Distinguishing the experiences of envy and jealousy. Journal of personality and social psychology, 64(6), 906.
2. Harris, C. R., & Prouvost, C. (2014). Jealousy in dogs. PloS one, 9(7), e94597.
3. Maninger, N., Mendoza, S., Williams, D., Mason, W., Cherry, S., Rowland, D., … & Bales, K. L. (2017). Imaging, Behavior and Endocrine Analysis of “Jealousy” in a Monogamous Primate. Frontiers in Ecology and Evolution, 5, 119.
4. Morris, P. H., Doe, C., & Godsell, E. (2008). Secondary emotions in non-primate species? Behavioural reports and subjective claims by animal owners. Cognition and emotion, 22(1), 3-20.
